Kimiyya da hausa

Tuesday, August 2, 2022

SANARWA

I wish to inform you that today 02-02-2019.i have launched my two science bloging websites,Wich i have designed in two versions, that is in hausa and in English .and I have created them for the aims of, to educate and entertain me and my fellow brothers and sisters.if you like to explore what is there, follow this link,
www.simplegeneralscience.blogspot.com.
A Dan karamin turancina, na kintace, abin da na ke kokarin fada ko shelantawa a Nan shi ne; cewa, Ina Mai farin cikin sanar da ku cewa A yau ne ,02-02-2019,na kaddamar da wa'yansu shafunan mudawwana guda biyu da na gina a yanar ankabuti,wato yanar gizo, Kuma duk su biyun su na dauke ne da darussan Kimiyya.daya na yi amfani da saukakkaken turanci ne wajen wallafa darusan da ke cikin sa.dayan Kuma na Yi amfani ne da yarenmu na uwa ,wato hausa. Na Kuma Gina su ne ba Dan komai ba, sai domin ilmantarwa da Kuma nishadantar da ni kaina,da ma sauran al'uma,.hakan na nufin cewa ,izuwa yanzun, duk inda ka ke a fadin duniyar Nan,za ka iya riskar Wa'yanan darusan da ke cikin shafin,ta hanyar bibiyar wanan adireshin.
www.kimiyyadahausa.blogspot.com.

Thursday, December 27, 2018

Gabatarwa.

Da sunan Allah Mai rahama Mai Jinkai.

Yabo ya tabbatar ga Allah da manzonsa.

ina mai matukar farin ciki da lale-marhabin ga

duk WandaYa samu damar ziyartar wanan shafin.Mai suna Kimiyya da hausa.

ko Kuma ka ce kimiyya a hausance,a

saukakakken harshe.

Na Gina wanan shafin ne Domin karatu da Kuma karantar

Da Dan abinda Allah ya sanar da ni a fannonin da suka shafi ilimin kimiyya,da ma wa'yansu fanonin daban.

Duba da yadda yarurruka irinsu Hindanci da sinanci ke

Kara samun ci gaba da habaka,a duniyar yau , ya sa na ji na antaya izuwa duniyar kawazucin harshena .da kuma na tsaya kyam na yi nazari sai na ga cewa eh lallai ya kamata a ce idan da Hali , na Dan yi wani Abu a Kai. Wanda hakan ne ya sa na

Ji cewa, Ya na da kyau a matsayina na bahaushe ,na dan jarraba
bada tawa gudummuwar ko da kankanuwa ce ,tare da buri da kuma kwadayin harshen nawa ya Kara samun habaka kamar sauran takwarorinsa.wanda hakan ya sa na tambayi kaina da cewa, ta wace hanya kenan zan Yi hakan? Kuma ta Ina zan fara?.to a haka dai sai na ga cewa, ko dai zan Fara ne da 'yan rubuce-rubuce a fanonin da su ka shafi na'urar comfiyuta da ma Wasu daga cikin ilmomin zamani, mussaman masu alaka da kimiyya,?.wato, ta amfanin da yaren nawa. .domin kuwa a Dan karamin nazarin da na Yi ,a bisa manuniyar ci gaban harsunan duniya,na hakaito cewa duk wani harshe ko yare da ya samu shahara a duniyar nan,to za ka samu cewa ya samu nasarar ne a bisa martabar da ya ke da ita a wajen al'umar duniya. ita kuma martabar harshe ya kan same ta ne a ma'unin zunzurutun alakantuwar sa da rubuce-rubucen fannonin ilmomin da a ka yi amfani da shi wajen wallafa su.domin kuwa a bayyane ya ke cewa yaren ingilishi da larabci,da faransanci duk sun samu shahara da martaba ne a bisa manuniyar kasancewar ,su ne yarurrukan da a ka fi yin amfani da su wajen wallafe-wallafen daukacin ilmomin da Dan Adam ya mallaka a Wanan duniyar tamu. Kenan dai hakan kusan manuniya ce da ke nuna cewa ,iya sinkin-sinkin wallafe-wallafen da a ka Yi da harshe ne ke taimamakawa wanan yaren wajen yaduwa da shahara a fadin duniya.wato ba adadin yawan masu magana da yaren ba.

To sai dai kuma hakan ba ya na nufin Wanan ce kadai damar da harshe ke shahara ba ,wato da akwai wa'yansu hanyoyi ko damarmakin da a ke amfani da su wajen shaharantar da harshe. kadan daga cikin hanyoyin Kuwa, su ne kamar haka ;

1.fassarra.

2.rubuce-rubecen ilimi.( ta amfani da yaren.)

3.wake/waka.

4.wasan kwaikwayo.hadi da

5 ..tafiye-tafiye.da Kuma

6.harkallar cinikayya.

Sai dai a bayyane ya ke cewa ; Fassara ita ce mafi muhimmanci daga cikin Wa'yanan hanyoyin yadawa da habbaka harhse.kuma da ita ce na ke ganin ya kamata mu yi amfani wajen nemawa namu yaren martaba a idon duniya.wato mu karfafamin zuciyoyinmu wajen kokarin fassarrawa Hadi da wallafa Wasu daga cikin jerin sinki-sinkin ilimomin da a ka riga a ka wallafa da wa'yansu yarrurukan.wato mu fassara su izuwa namu yaren.musaman ma na fannonin kimiyya.

Wanda hakan Kuma, ba Abu ne mai wahala ba,domin za kusan mu iya cewa ; kowacce rayyayar kalma da ke a cikin kamus din manhajar yarurrukan duniyar nan,idan ka bincika za ka samu cewa da akwai Wacce za ta Yi kusa ko ma dai-dai da ma'anarta a yaren hausa, ta yadda za ta iya maye gurbinta.

Kasancewar yaren namu ya na da yalwar kalmomi daidai gwargwado.sai dai rashin tattalin kalmomin yaren namu, da Kuma karancin bincike,da mu ke da shi kan sa mu ga kamar rashin yuwuwar hakan.domin ai idan ka duba tare da yin nazari a Kai,za ka ga cewa,yaren hausa ya fi yaren sinanci ma'ana da saukin fahimta.amma jajircewar da masu yaren sinancin ke da ita, da Kuma shantakewar mu ne ya taimamakawa yaren sinancin wajen Dame namu yaren ya shanye.domin kuwa a halin yanzu miliyoyin amurikawa da jamusawa hadi burtaniyawa ne ke zuwa birnin sin(chana).domin koyo da nazarin yaren sinanci.wanda hakan kusan shi a ke kira da.(, reshe ya juye da mujiya).

Abinda na ke kokarin bayyanawa a Nan shi ne; matukar mu na so mu daga martabar yaren namu, a idon duniya to lallai yin wani abu a Kai ya wajaba a gare mu,,wato hubbasa wajen ganin an Fara koyarda ilimin fiziya da na likitanci a harshen hausa,ba ma a najeriyar kadai ba,har ma da daukacin kasashen afirika ta yamma,wato(West African countries).

Wanda samun nasarar yin hakan ne zai bai wa harshen namu damar shiga

lungu da sako na duniya a san da zamansa.bugu-da-kari ,kuma hakan zai karawa malam bahaushe martaba a idon duniya.

A takaice dai ,in -so -samu- ne, za mu so a ce; a na amfani da harshen hausa a sauran nahiyoyin gabasci da na yammacin duniya.

(Europe, Asia, Australia, north and south Americans continents)

ASALI.

A ra'ayin wa'yansu da ga cikin malaman falsafar harshe ,na yankin girka,(Greek); sukan ce ; " shi

Harshe ko yare; shi da kansa ne ya ke Gina kansa ,ma'ana,

ba sarakai ko malamai ne ke zaunawa cikin zaure su ce,"

daga yau; a Rika Kiran kaza da suna kaza ba."a'a, a cewar su ,"kawai dai

mu'amala da Abu yau da kullum ne da Kuma kamanni da

yanayin wanan Abin ke sawa a ba wa wanan abin suna mai Kama da yanayinsa.

Sai dai hakan baya rushe cewa ,a Wasu lokutan,a kan kira taron kasa-da-kasa,domin tattauna wa'yansu al'amuran da su ka shafi yaren.wato a kan dai zauna jefi-jefi a tsakanin masana yaren, domin a kakkabawa yaren dokoki da kuma ka'idojin rubutu Hadi da tantance wa'yansu kalmomin.(wanan a 'yan baya-bayanan kenan ba wai tun a farkon zamanin kafuuwar yaren ba))

.( Idan mu ka je a darasinmu na gaba Mai taken:

(KA'IDOJIN KARATU DA RUBUTU A HARSHEN HAUSA,)

za mu Yi bayani Mai Fadi. za Kuma mu fa'idantu sosai.

A falsafance kuma Idan mu ka dubi wanan maganar da ke cewa yare ko harshe shi da kansa ne ya ke Gina kansa, , za mu ga cewa; eh lallai da akwai Dan kamshin gaskiya a cikin maganar,musaman ma a harshen hausa.domin kuwa idan mu ka kalli wa'yansu kalmomin,tare da yin nazarinsu a falsafance

,za mu ga cewa eh lallai kamar ("biri ya Yi kama da mutum").misali kamar ka ce ;

,langa-langa,, laulayi, maloho , mazgewa ,hamago, santalele, karyewa, botorami, kankamo, suburbuda, da dai sauransu. To Ka ga a nan idan a ka cire son Rai irin na Dan Adam, aKa kuma yi tsai aka yi nazarin

wa'yanan kalmomin, da ma sauran ire'iren su, za mu ga cewa ;eh lallai

Sun yi kama da abinda a ka siffanta su da shi.

A bangaren daya Kuma , duk da

cewar yaren hausa ba ya da harufa na kashin-kansa, Wanda kuma hakan ba
zai bada damar a kira Shi da gurgun yare ba.domin ai idan ka Ware yaren engilishi,da na sinanci da Hindanci da Kuma larabci,to a mafi yawancin yarrurukan da

Za ka ji ko za ka gani ,duk za ka samu cewa sun aro harufa ne a wa'yansu yarrurukan,sai Su ka yi wa harufan 'yar kwaskwarima,da nufin basaja.wato -kamar dai a

Yaren engilishi da faransanci,da Kuma yaren sinanci da japananci,haka-zalika,da yaren hindanci da urdanci.

to sai dai Kuma a fasali da Zubi irin na siyasar duniya; shi aron kalma ko

harufa ,ba laifin ba ne a tsakanin al'umma.musamman ma idan da akwai 'yar wata harkakala ta kasuwanci ko kawance ko Kuma dangantakar addini

Misalin aron kalma shi ne; a duk sanda balarabe ya ji; bahaushe ya ce "aljani" to a nan take shi balaraben zai Gane cewa ai kalmar nan ce ta jinni, Wacce kakanin-kakaninsa,su ka kirkira Ko kuma,

suka gina shekara -da- shekaru.,sai ga shi yau wata

kabilar bakar fata , Wacce Babu dangin-iya-Balle-na- baba, ya zo ya sankami kalmar, ya

karye mata wuya da kafafu, ya murdata domin shigar da ita cikin

Kundin jadawali,na manhajar yarensa.

to a Nan gani kawai

za ka yi, balaraben Nan ya yi murmushi,ya kuma damalmale cikin farin ciki ,irin farincikin da Mai hoharas da Dan kwallo ke ji (coach) yayin da Dan kwallonsa ya Saka kwallo a raga..

Wato balaraben zai yi farin ciki ne ganin cewa harshensa ya zame Abin kwaikwayo,.

Wanan shi a ke kira da aron kalma na gar-da-gar,domin ai shi mallam bahaushe bai iya nuku-nuku ,ba.to Amma bari ka ji shi gogan naka,,,"wa kenan?",bature Mana,,,"na gane,sai a kafta"...wato shi mista kyam-kyam," a gimtse!!,ban gane ba,"wa ye musta kyamkyam Kuma?", ,,baturen Mana ,"da Kayau!! A kafta",,, "",,wato shi Mai jajayen kunnuwa,," a sake gimtsewa ,,,ni fa ban gane ba,,waye Mai jajayen kunnuwa kuma ?",,hallau dai baturen na ke nufi,",to yanzu Kam na gane,Dan haka ci gaba kawai da antayo bayanai,ba kakkautawa ,wato a Yi ta antayo su ,ba gimtsewa ba kuma zuwa hutun rabin lokaci.

amma fa a gwari-gwari".

Ina Gaya maka cewa shi bature da ya ci karo da ayaba a wajen bulaguronsa .,ya kuma duba a cikin kundin kamus din yarensa bai samu sunanta ba,sai kawai ya shiga lalube a kundin kalmomin yaren larabci,sai kuwa ya same ta .to sai fai kasancewar mutumin naka ya na da matukar wayo, wato a maimakom ya nema kalmar a larabci ya sankamota kai-tsaye izuwa cikin yarensa a matsayin aro,sai kawai ya ajjiya ta gefe, ya Fara neman sunan yatsun hannu a larabci,domin a hankalce ai yatsun hannu sun yi Kama da zubin fasalin 'ya'yan ayaba. .sai kawai ya Fara binciken ya a ke Kiran yatsun hannu a larabci,sai a ka ce masa (al-ba-nan). A basajance sai kawai ya sankami wanan kalmar ta banan,wato sunan yatsu a larabci ya sankamawa ayabar,inda ya maida ita banana,.Wanda hakan kenan dai manuniya ce da ke nuna cewa yaren larabci shi ne gagara-badau a tarihance.

To dan haka ne dai 'yan-uwana hausawa na ke Mai Kira a gare mu, da cewa ;mu Kara karsashi da hubbasa wajen fadadawa hadi daidaita tsayuwar yarenmu, ta yadda zai zamo,zakaran-gwajin-dafi,a cikin harsunan wanan duniyar tamu.

A karo na biyu Kuma wato a jaddadance na ke kara janyo hankalinmu izuwa ga Wa'yanan hanyoyin , da za su taimaka wajen karawa yaren namu karsashi.wato , su ne dai kamar haka.

1).mu Rika amfani da inganaciyar hausa,wajen rubuce-rubucenmu, na yau-da-kullum, da ma wajen magana..

2).mu yawaita nazari da bincike tare da kokarin kirkiro sababbin kalmomin da za su iya maye gurbin wa'yansu daga cikin kalmomin da mu ka aro daga wa'yansu yarrurukan.

wanda yin hakan Kuma zai karawa harshen namu fadi da karsashi .wata falallar yin hakan a nan ita ce; a hukumance ba a biyan harajinl na adadin kalmomin da yare ya mallaka,Wanda kuma hakan a wani kaulin, manuniya ce da ke nuna cewa ba a fitar musu da zakka ko wakafi.

3).Mu rinka cike dokoki da ka'idojin rubutu ,a rubuce-rubucenmu na yau- da-kullum,.

wato kada mu bada dama ko taimamakawa wajen a keta-hadin yarenmu,Wanda hakan kusan daidai ya ke da in ce; kada mu bada dama har a samu damar assassa karyayyar hausa,wato kamar yadda al'umar kudancin najeriya su ka assasa karyayyen ingilishi wato (broken engilish).

4).mu kuma Rika nanatawa da Jan hankali izuwa ga hukumomin da abin ya shafa, kan cewa a rika maimaita kokarin Nan na jarraba maida tsarin koyar da daukacin ilimomi a yarenmu na uwa, wato hausa.idan Kuma hakan zai Dan-tada kura ,to sai a Rika karantarwar da dukan yarukan biyu, a lokuta mabanbanta, ,domin yin hakan zai yi matukar saukaka wa yara fahimtar ilimin da a ke so su fahimta a cikin sauki.

Wato ba lallai sai a tsohuwar turbar da turawan mulkin-mallaka su ka bar mana ba.

domin ai su turawan sun yi hakan ne domin cigaban yarensu da Kuma al'adunsu.kuma ai idan ka duba a kasashe masu tasowa,kamar Hindu,(India).za ka ga cewa da mu da su kasa daya ce ta mulkemu ,wato burtaniya.

to Amma saboda tsananin kishin kasar su da kuma harshensu da su ke Yi ne,ya sa su ka yi kokarin fassarawa hadi da taskance dukan fannonin ilimomin da ke da amfani ga rayuwar Dan Adam ,su ka maida su da yarensu na hindanci, wanda samun damar yin hakan ne da su ka Yi,ya taimakawa kasar tasu wajen cika -da-batsewa a fannonin ilimimomi,mussaman a bangaren kiyon lafiya.

sai dai Kuma hakan ba daidai ya ke da cewa ba a koyarda karatu da yaren turanci a indiya ba,a'a ,sukan yi hakan domin nishadi.

Wato hakan daidai ya ke cewa ; ba'indiyen kirki yakan koyi turanci ne domin gudanar da harkallolin Kasusuwanci a ciki da wajen indiya.ba wai domin ya Yi tinkaho da ya iya turanci ba.domin kuwa rinjayen da su ke ba yarensu ne ya sa duk yadda ba'indiye ya shahara wajen iya furta kalaman turanci,da zarar ya Yi turancin za ka gane cewa lallai shi ba'indiye ne.domin akwai kalaman da yarensa na uwa ya Riga da kwace wa harshensa ragamar alhakin furta su.

I ta ma dai kasar sin wato (chana) da kusan irin Wanan dabarar ta yi amfani wajen inganta kirkire-kirkirenta na kimiyya da fasaha.

A taikaice dai kusan za mu iya cewa ; duk wata kasa ko al'umar da ka ga ta samu ci gaba,to za ka samu cewa hakan na da nasaba da martabar harshenta, da Kuma baiwa ilimi muhimmanci da al'ummar ke Yi.inda za ka ga cewa tunani da burin gama-garin 'yan kasar da masu mulkin kasar ; shi ne ; TA YAYA ZA A YI KASA GABADAYA TA CI GABA.

Kenan dai mu ma a kasarmu ta najeriyar idan ya kasance cewa;

mu gama-garin 'yan kasa mu ka canja kidan,ta hantar baiwa ilimi muhimmanci, to su ma shuwagabanin namu dole ne su canza rawar.

wanda hakan zai ba kasar tamu damar tafiya kafada-da-kafada da wa'yancan takwarorin nata.

A takaice dai ya na da kyau mu gano cewa a cikin jerin jadawalin matattakalar cigaban al'umma, ilimi ne kan gaba,ba yawan jam'iyun siyasa ko adadin al'umar kasar ba.

wato bai kamata mu matasa mu rinka auna gobenmu a ma'unin turbar shugabaci ko yin arziki a dare daya ba.

A saukakkaken harshe hakan na ishara ne da cewa; mu rage bibiyar nasara kai-tsaye,wato mu fara neman kwarewa da gogewa a wa'yansu fannonin Rayuwar daban-daban.domin idan mu ka ce za mu rinka bibiyar nasarar kai-tsaye , Kuma a gudane.to faa ,ba za ta bari mu riske ta cikin sauki ba.amma idan mu ka jajirce muka nemi kwarewa ta wani fanin, to ita nasarar ce da kanta za ta antayo izuwa gare mu.daga nan kuma sai cimma buri ya kawo kansa izuwa garemu.

Domin da yawa za ka samu cewa jajirttacin mutane da dama,a kasashe daban-daban ,ba wai da jadawalin karatun da su kayi a jami'o'i ne kan sa a Basu shaidar darajar karatun dakta ko cansilo ba,.kawai dai ita jami'ar ce da kanta ke yin nazari a bisa fafutukarka a rayuwa,sai tl kawai ta Kira ka ta martaba ka a bisa jajircewar ka wajen ganin ka kawowa kasa ko al'umar ci gaba.

Daga cikin wa'yansu ma za ka samu cewa ba su taba halartar makarantar boko ba,Amma a bisa kyakykyawar zuciyarsu da Kuma kishin a'umarsu da su ke da shi,sai ka ga an Gina jami'a kacokan an rattaba Mata sunansu.

wato dai ita rayuwar Nan kamar ginin bene ce ,shi Kuma bene a mahangar hankali da hangen nesa,zai fi kyau ka jajirce ka nemi hawansa ta mattatakala wato ba ta mahaya ba,(lifter),domin a Wasu lokutan mahar kan iya lalacewa a wani matakin da ba-ka-kasa-ba-ka-sama,Wanda a wani kaulin za mu iya Kiran hakan da tsaka-mai-wuya.daga Nan Kuma saiii...ta Allah

A dayan bangaren Kuma wato idan ka Yi aiki tukuru ka Kuma jajirce ka hayo ta mattatakalar benen ,to lallai ka na da kwarin guiwar cewa: komai daren-dadewa za ka cimma gaci ,a bisa lamuncewar UBANGIJi..

(,,,Amma fa duk wanan 'yar karamar falsafata ce,,,)

A takaice dai matsalar kasarmu ta najeriya, ba ilimin ne ba mu da kwakwalwar daukar sa ba,a,a. Domin Kuwa a maimakon haka, Kusan za a iya cewa duk wani ilimin Kimiyya da fasahar da ke duniyar nan, za ka iya samun sa kwance a daskare, ya na ta hutawa abinsa a cikin kwakwalwar dai-daikun mu,.sai dai kasa-a-guiwa da mu ke Yi wajen yadawa da wallafa wanan ilimin izuwa ga sauran al'umar,wanda kuma hakan ne kan zamo sanadiyar rashin morar wanan ilimin.

Wato idan da a ce sinki-sinkin darussan ilimin da kowannenmu ya fi kaware ne ya ke dabbakawa tare da yadawa a shafukanmu na yanar gizo da Kuma shafukanmu na sada zumunta,wato a maimakon hotuna da labaran kintacen abin kunyar da wani ya aikata, da mu ke yadawa,to da yanzu an wuce gurin.

domin ai karantarwa tsakanin dalibi da dalibi ta fi inganci fiye da ta malami da dalibi."dalili?",, Dalili shi ne, ai shi dalibi Dan uwanka nee matakin hankali, wanda hakan manuniya ce da ke nu na cewa; za a iya samu cewa kaifin hakaitowa da budewar kwakwalwarku kusan su iya kasancewar a zango da ya .

amma a tsakanin malami da dalibi , za ka samu cewa da akwai rata mai dan tsawo .kenan dalibi dan uwanka ne zai iya yi maka bayani tiryan-tiryan a irin yaren da za ka fi fahinta ,wato a saukakkaken harshe.

KAMMALAWA.

A takaice dai 'yan'uwa, Kira na a gare mu shi ne ; mu maida shafukan sada zumuntarmu su zamo mana makarantunmu.,,, A Nan na ke cewa,,, "a kafta,,,,,

Ga Mai bukatar cancare darussan da ke tafe ,wato ga Mai sha'war karanta wa'yanan darusan da ke wanan shafin,a harshen turanci ; sai ya antaya izuwa Wanan adireshin;
www.simplegeneralscience.blogspot.comwww.simplegeneralscience.blogspot.com

ALLah ya sa mu Dace.ameen

Domin neman Karin bayani ko sharhi ,sai a tattaro su a sankama su a cikin akwatin sharhin da ke kasan kowanne darasi.

Ko Kuma a aikace sako izuwa 09035907765.

Wednesday, December 26, 2018

(1).KA'IDOJIN KARATU DA RUBUTU A HARSHEN HAUSA.

KA'IDOJIN KARATU DA RUBUTU A HARSHEN HAUSA.

MATASHIYAR FARKO.

Kasancewar tun kafin yanzun ina mai lura da kura-kuran da muke ta tafkawa a wajen rubuce-rubucen da mu ke Yi a harshen Hausa. Na lura da hakan ne a sakamakon karance-karancen mukalolin da na ke karantawa da ake rubuta a harshen Hausa, da Kuma littattafan Hausa, da littattafan hikayoyin da aka rubuta cikin harshen namu na Hausa, da Kuma sakunan sharhi da tambayoyi da a ke rubuto mini, kai har ma da rubuce-rubucen da ake yi a jikin motocin hawa, irin su manya motoci, kamar rokoki, Daf-Daf da dangoginsu, har ma izuwa mashina da kekuna da muke hawa. Na sake lura da wa'yansu kura-kuran da mu ke yi a rubuce-rubucen da mu ke yi a gaban shagunanmu domin talla, da kuma rubuce-rubucen da mu ke yi a jikin allunan kan hanya,wato (billboard).

MATASHIYA TA BIYU.

Hallau dai
Kusa-kuran sun hada da harhade kalmomi a wajen da ba a nan a ake hadawa ba, da kuma raba kalmomin a wajen da ba a Nan ake rabawa ba, wato (Word margins and divisions), da kuma rubuta kalmomin da su ka kunshi bakake iri daban-daban, wanda a ka’ida ba a haka ya kamata su zo a rubutu ba, da kuma cusa kalmomi ba a muhallin su ba, wani lokaci kuma rashin amfani da alamomin rubutu (Orthography) a wajen da suka dace, ko kuma rashin amfani da su ma kwata-kwata da mu KE yi, da dai sauran matsalolin da kan Iya zamewa barazana wajen keta-hadin yarenmu namu.

MATASHIYA TA UKU.

kasancewar faruwar hakan na da alaka da cewa ba asalin Hausawa ne, su ka fitar da Manhaja ko Jadawalin rubutun Hausa ba. Domin Idan mu ka koma a can tarihin baya , za mu tarar cewa irin su Farfesa Neil Skinner, wato Daraktan Hukumar NORLA da George Percy Bargery, Mawallafin Kamusun Hausa da Hanns Vischer, wanda ake kira Dan Hausa da Dokta R. M. East, Shugaban Hukumar Talifi da Mista. L. C. Giles, Editan farko Bature na jaridar Gaskiya Ta Fi Kwabo da sauransu, su ne suka fitar da yadda za a yi rubutun Hausa. Kasancewar kuma su ba Hausawa ba ne, bugu-da-kari kuma ,ba su san furucin Hausa da kuma kalmomin hausar sosai ba.wanda hakan ne ya sanya ,rubutun Hausa ya taso cikin hajijiya da kuma rudani, wanda ya janyo har izuwa yanzu mu ke ta tafka kura-kurai, a rubuce-rubucenmu. , Wanda kuma hakan ne ya janyo yaren namu ke ta tafiya da dingishi, face wa'yansu Daga cikin malamanmu da kuma dalibai iri na da ke tashi tsaye, don neman fahimtar yaya ka’idojin rubutun Hausar su ke kafin su yi rubutun Hausar.

MATASHIYA TA HUDU.

To a baya-bayanan Nan dai da a ka ga cewa matsaloli sun cunkushe rubutun Hausar, sai aka Fara shirya manyan tarrurrukan kasa-da-kasa,inda izuwa yanzun da na ke wanan rubutun.(15-02-2019) an samu damar gudanar da manyan taruka guda uku.an Yi su ne Kuma , domin daidaita KA’IDOJIN KARATU DA RUBUTU a HARSHEN hausa. Taron farko an yi shi ne, a Birnin Bamako da ke kasar Mali, daga 28, ga watan Fabrairu, zuwa 5, ga watan Maris a shekara ta 1966. Taro na biyu kuma an gudanar da shi ne, a Jami’ar Ahmadu Bello da ke Zariya, a ranar 21, ga watan Yuni a shekarar 1970, sai kuma na ukun da aka yi a Cibiyar Nazarin Harsunan Najeriya, a cikin Jami’ar Bayero da ke Kano, a watan Satumbar shekarar 1972. A cikin wadannan tarurrukan an yi gyare-gyare wa littafin nan na'yanttatun kalmomin Hausa wato (hausa Spellings book’,)Wanda shi ne littafin da turawa suka dora mu a kansa domin yin rubutu a HARSHEN hausa, wanda kuma shi ke dauke da Manhaja da Jadawalin rubutun Hausa.

MATASHIYA TA BIYAR.

Sai dai duk da gyare-gyaren da aka yi wa ka’idojin rubutun da kuma kalmomin Hausa, sai ya zamanto duk da hakan dai tsugune-ba-ta-kare ba, wato ba-a-rabu-da-Bukar-ba-an-haifi-abu, inda al’amarin ya koma ana kukan targade sai ga karaya, domin an dada rikita mutane ne, wanda ya sa a rubutu guda sai ka ga ana amfani da tsohuwar ka’ida da kuma sabuwar ka’ida a wake daya.
To Haka dai abubuwa suka yi ta tafiya a kudundune, ba tare da kuma an samu mafita ba, wannan matsalar ta ci gaba da ci-wa-masana ilmin harshen Hausa tuwo-a-kwarya. Da dai tura ta kai bango ne, ganin ruwa yana neman karewa dan kada bai gama wanka ba, ma’ana ganin rubutu cikin harshen Hausa na neman ya ci tura, sai masana ilmin harshe na kasar Jamhuriyar Nijar suka gayyaci takwarorinsu na Najeriya, inda a nan suka shirya wani gagarumin taro a birnin Yamai, a Cibiyar Harshe da Tarihi ta Sarrafa Adabin Baka Wacce a Turance a ke kira da (Centre for Linguistic and Historical Studies by Oral Traditions ), a karkashin jagorancin Majalisar Hadin Kan Afirka (OAU), wanda yanzu ta
dawo Tarayyar Afrika (AU), an yi taron ne tun daga ranar 7 zuwa 12 ga watan Janairu, a shekarar 1980.
Daga farko sun daidaita kawunansu a Bakake da Wasulla da Auren Wasulla da kuma Tagwan Bakake, kana daga bisani suka daidaita ka’idojin rubuta kalmomi.

KAFCEE.

Ga abubuwan da suka zayyana kamar haka:

BAKAKE.
Bakake na nufin harufa.

Bakaken da aka yarda da su a rubutun hausa, su ne Kamar haka.

KANANA: b, b’(mai lankwasa), c, d, d’ (mai lankwasa), f, g, h, j, k, k’(mai lankwasa), l, m, n, r, s, t, w, y, ’y, z

MANYA: B, B’ (mai lankwasa), C, D, ‘D (mai lankwasa), F, G, H, J, K, K’ (mai lankwasa), L, M, N, R, S, T, W, Y, ’Y, Z

WASULLA

KANANA: a, e, i, o, u
MANYA: A, E, I, O, U

AUREN WASULLA

KANANA: ai au maimakon ay aw
MANYA: AI AU maimakon AY AW

TAGWAN BAKAKE.
tagwayen bakake na nufin,hade harufa biyu domin Samar da wani sautin furuci a harshen hausa.

KANANA: fy, gw, gy, kw, ky, kw(mai lankwasa), ky (mai lankwasa), sh, ts

MANYA: FY, GW, GY, KW, KY, KW (mai lankwasa), KY (mai lankwasa), SH, TS

KA’IDOJIN RUBUTA KALMOMI

Da suka dawo ka’idojin rubuta kalmomi kuma, sun fito da dokoki goma sha uku (13).

Ga ka’idojin rubuta kalmomin da aka fitar a taron da aka yi a kasar Nijar kamar haka:-

(1). MANYA BAKAKE

Wannan ya kasu kashi biyu ne:

(1a). Duk jimloli suna farawa da manya baki.
Misali: Gobe zan je kasuwa.
Jiya na ci tuwo.
(1b). A rubuta manyan bakake a farkon zanannun kuma sunayen yankan na mutane da kuma na takamaimun wurare.
Misalin sunan yanka a mutane shi ne
Sunayen mutane: Adamu, Shamsiyya, Haruna, Mahmud.
Sunayen wurare: Jami’ar Maiduguri, Asibitin Murtala, Bauchi, Kano.

(2). Ba a yarda a yi amfani da bakin P a rubutun Hausa ba , sai dai F. Amma za a iya amfani da P a cikin zanannun sunaye kamar haka:
Palasdinu ba Falasdinu ba.
Paris ba Faris ba.
Sipikin ba Sifikin ba.
Mustapha ba Mustafa ba.
Amma za a iya rubuta harafin P idan ta zo cikin Kalmar amsa-kama, kana sun amince a rubata Fensiri da Panko, maimakon Pensiri da Panko

(3). Ana amfani da wadannan ka’idojin wajen rubuta bakaken M ko na N.
(3i). A yi amfani da M a tsakiyar kalma, idan bakin B, B (mai lankwasa), F, ko da harafin M ne yake gaban M din, a rubuta M, misali:

(a). Tambaya ba Tanbaya ba.
Jimbiri ba Jinbiri ba.
Gammo ba Ganmo ba.

(b). Amma a rubuta N a sauran muhallai, misali:
Gansheka ba Gamsheka ba.

Gungume ba Gumgume ba.

Ganzaki ba Gamzaki ba.

Tuntube ba Tumtube ba.

Kanwa ba Kamwa ba.

(c). Ana rubuta N a karshen kalmomi, ko da kalmomin da ke gaba sun fara ne da bakaken B, B (mai lankwasa), F, ko M, misali:
Gidan Bala ba Gidam Bala ba.

Ramin bera ba Ramim bera ba.

An fasa ba Am fasa ba.

Sabon maho ba Sabom maho ba.

(d). Idan kalma tana karewa da M ne a karshen ta ,sai a rubuta M din:
Malam Ali ba Malan Ali ba.

Kullum ba kullun ba.

Mutum daya ba Mutun daya ba.

(e). Kalmomin amsa-kama masu karewa da M, sai a rubuta M din:
Jimgim ba Jingin ba.

Sukutum ba Sukutun ba.

Kundum ba Kundun ba.
(4). Bakaken nasaba da na mallaka.
(1).Bakaken nasaba, watau da N da R, ba sa sajewa da bakaken da ke gabansu:
(a) Sarkin makafi ba Sarkim makafi ba.

Akwatin fata ba akwatim fata ba.

Sarkin fada ba Sarkim fada ba.

Sarkin baka ba Sarkin baka ba.

(b) Ranar dariya ba Ranad dariya ba.

Ranar kuka ba Ranak kuka ba.

Ranar tashi ba Ranat tashi ba.

(2). Bakaken mallaka, watau N da R ba sa sajewa da bakaken da ke gaba da su.
(a). Gonakinmu ba Gonakimmu ba.

Rigunanmu ba Rigunammu ba.

Matanmu ba Matammu ba.

(b). Gonarmu ba Gonammu ba.

Rigarmu ba Rigammu ba.

Motarmu ba Motammu ba.

(5). Bakin R mai zuwa karshen fi’ilan haddasau ba ya sajewa da bakin da ke biye da shi, misali:
(a). Mayar da shi. ba Mayad da shi ba.

Sayar masa da shi. ba Sayam masa da shi ba

Mayar wa Ali shi. ba Mayaw wa Ali shi ba.

(b). Motar da ka shiga. ba Motad da ka shiga ba

Sakar da ta yanke ba Sakad da ta yanke ba.

Hular da ya karba ba Hulad da ya karba ba.

(6). Ana rubuta karan-dori wajen rubuta tagwan kalma:
Fadi-tashi ba Fadi tashi ba.

Kwan-gaba ba Kwan gaba ba.

Bar-ni-da-mugu, ba Bar ni da mugu ba.
(7). Ana rubuta kalmomin jam’u a hade kamar haka:
Komai ba Ko mai ba.

Kowa ba Ko wa ba.

Ko’ina ba Ko ina ba.

Koyaushe ba Ko yaushe ba.

Kowanne ba ko wane ba.

Kowane ba Ko wane ba.

Kowadanne ba Ko wadanne ba.

(8). Ana rubuta wadannan zagagen fi’ilan a hade:
(a). Yakan rubuta ba Ya kan rubuta ba.

Takan “ ba Ta kan “ ba.

Nakan “ ba Na kan “ ba.

Mukan “ ba Mu kan “ ba.

Kukan “ ba Ku kan “ ba.

Sukan “ ba Ku kan “ ba.

Kikan “ ba Ki kan “ ba.

Kakan “ ba Ka kan “ ba.

Akan “ ba A kan “ ba.

(b). Yana rubutawa ba Ya na rubutawa ba.

Tana “ ba Ta na “ ba.

Ina “ ba I na “ ba.

Muna “ ba Mu na “ ba.

Kuna “ ba Ku na “ ba.

Suna “ ba Su na “ ba.

Kina “ ba Ki na “ ba.

Kana “ ba Ka na “ ba.

Ana “ ba A na “ ba

(c). Yake rubutawa ba Ya ke rubutawa ba.

Take “ ba Ta ke “ ba.

Nake “ ba Na ke “ ba.

Muke “ ba Mu ke “ ba.

Kuke “ ba Ku ke “ ba.

Suke “ ba Su ke “ ba.

Kike “ ba Ki ke “ ba.

Kake “ ba Ka ke “ ba.

Ake ” ba A ke “ ba.

(d). Ana so kuma a rubuta kamar haka:-
Ta rubuta.
Mun “
Kun “
Kin “
Ka “
Sun “
Ya “
An “

(9). Zagagen fi’ili masu nuna lokaci mai zuwa ana rubuta su ne: Kamar haka:
Zai tafi.

Zan tafi .

Za mu tafi ba Zamu tafi ba.

Za ku tafi ba Zaku tafi ba.

Za su tafi ba Zasu tafi ba.

Za ki tafi ba Zaki tafi ba.

Za ka tafi ba Zaka tafi ba.

Za a tafi ba Za’a tafi ba.

(10). Ana rubuta kalmomi masu ma’ana a wawware cikin jimla:
Misali Kamar ka ce:
Ya sa ni in ba ka kudi.

Abin da ya sa ya fi shi cancanta shi ne…..
Na tsai da kai don mu yi kallon tare. Ka ga a Nan za ka ga cewa kowacce warrariyyar kalmar, a cikin su, za ta iya cin gashin kanta,woto za ta iya bada ma'ana.

(11)(a) Ana rubuta abin malllaka hade da gajeriyar kalmar mallaka:
Dokina ba Doki na ba.

Rigarsa ba Rigar sa ba.

Zanenta ba Zanen ta ba.

(b) A na rubuta abin mallaka daban, kuma doguwar kalmar mallaka daban:
Misali::
Wani doki nawa ba Wani dokinawa ba.

Wata riga tawa ba Wata rigatawa ba.

Wani zane nata ba Wani zanenata ba.

(12) Ba a hade wakilin-suna mafa’uli da kowace kalma:
Ya ba ni ba Ya bani ba.

Mun sa shi, ba Mun sashi ba.

Ana kiran ka ba Ana kiranka ba.

(13) sannan ana rubuta
Saboda ba Sabo da ba.

Watakila ba Wata kila ba.

Bayan sun fitar da wadannan ka’idojin rubutun kalmomi ne, suka sake fito da wasu ka’idoji da ya kamata abi wajen rubuta wa'yannan: kalmomom.Kamar haka:

Shi ne ba shine ba.

Ita ce ba Itace ba.

Mu ne ba Mune ba.

Kai ne ba Kaine ba.

Ke ce ba Kece ba.

Su ne ba Sune ba.

Ku ne ba Kune ba.

Ni ne ba Nine ba.

(2) haka a rubuta: Wa'yanan kalmomin kamar haka:

Ya yi ba Yayi ba.

Ya ci ba Yaci ba.

Ya tafi ba Ya tafi ba.

Ya je ba Yaje ba.

Ya fi ba Yafi ba.

Ya ki ba Yaki ba.

Ta ki ba Taki ba.

Ta yi ba Tayi ba.

Idan muka dawo a bangaren ka’idoji ko alamomin rubutu Kuma wato (orthography), nan ma na dan hakaito wa'yansu 'yan kura-kurai da mu ke antayawa. Wanda Lura da hakan ne ya sa na dan yi takaitaccen fashin baki a kan yadda ake amfani da alamomin rubutu, wajen rubutu a cikin harshen Hausa.

(1). AYA (Full Stop) (.)
Ana amfani da aya a rubutu wajen da ake bukatar cikakkiyar tsayawa, ko saukar da numfashi gaba daya. Idan har an yi aya a rubutu, to wata jimla ko zance ko magana mai zaman kanta ce za a shiga, ko kuma rubutu ya kare. Bayan Aya in har za a ci gaba da rubutu, to da babban baki ake fara rubutun, misali:
(1). Idris ya ci abinci ya koshi. Da yammaci kuma sai ya tafi rafi debo ruwa.
(2). Shamsiyya ta tafi kasuwa.
A jimla ta biyu an nuna jimla ta riga ta kare, wanda hakan ne ma ya sa aka yi Aya a rubutun. Ana kuma amfani da Aya wajen takaita zance, misali, kamar :Mal. A. Shehu maimakon Malam Adamu Shehu.

(2). WAKAFI (COMMA) (,).
Ana amfani da wakafi a rubutu wajen da ake bukatar ‘yar karamar dakatawa ko saukar da numfashi kadan. Bayan an yi wakafi a rubutu karamin baki ne yake biyo baya, kasancewar an dan hutar da mai karatu ne, don ya samu ya daidaita numfashinsa; domin karutan ya yi masa ma’ana da kuma dadi. Misali:
(a) Musa ya tafi kasuwa dazu-dazu, don ya sayo yadin sallarsa. Ka ga an bayyana Musa ya tafi kasuwa, sannan sai aka yi wakafi, don a hutasar da mai karatu, daga bisani kuma aka karasa rubutun da cewa ‘don ya sayo yadin sallarsa.’

(3). ALAMAR TAMBAYA (QUESTION MARK) (?).
Wannan tana daga cikin ka’idojin rubutu, masu matukar amfani a rubutu, domin tana bambance ma’anar jimla, zance ko magana, inda take nuni da tambaya aka yi, ba wai zance ko bada labari ba wato (statement). Ma’ana, ana kore wa mai saurare ko mai karatu tantama. A taikaice dai a duk inda aka yi alamar tambaya, to ana ja , wato madda yayin karantawa. Haka shi ma mai karantawa ana so ya ja yayin karantawar.

Misali:
(1) Maryam ta je asibiti jiya. Zance (Statement).

Amma idan ka ce:
(2) Maryam ta je asibiti jiya ? Tambaya (Interrogation).

A falsafance
Jimla ta farko ta nuna cewa da Maryam ta riga da ta je asibiti jiya. Amma sakamakon alamar tambaya da aka yi a jimla ta biyu, sai ma’anar ta canza, inda ake tambayar ko Maryam ta je asibiti jiya?.
Babban baki ne yake zuwa bayan an yi alamar tambaya a rubutu. Misali:
(a). Yaushe rabon duniyar siyasar kasar nan da ayyeyare ? Ina jin tun lokacin jamhuriya ta farko, hana rantsuwa zuwa farkon jamhuriya ta biyu.

(4). ALAMAR MOTSIN RAI (EXCLAMATION MARK) (!).
Ana amfani da alamar motsin rai, wajen sanar da mai karatu wani abu na takaici, tsoro, kaduwa, mamaki da sauransu. Misali:
(a). Wayyo Allahna !
(b). Ah ! Ya kashe ni.
(c). Oh ! Abin da mamaki, dan akuya da wanke-wanke.
(d). Ya cire min ido !
Bayan an yi alamar motsin rai a rubutu, babban baki ne, yake biyo baya in har za a ci gaba da rubutu. Misali:
Ah ! Na shiga uku, na lalace.
Das ! Gabansa ya buga.
Zambur ! Ta mike kamar wacce aka tsikara da tsinin mashi.
Sun yi masa caa ! Kasuwar kuda.

(5). BAKA BIYU (BRACKET OR PARENTHESIS) ( ).

Ana amfani da baka biyu a rubutu wajen karin bayani ga mai karatu, wato kara fito da ma’anar me ake nufi a zance, jimla ko maganar da aka yi.
(a). Da sanyi safiya Abubakar ya bar jiharsa (Bauci). Ka ga an ji Abubakar ya bar jiharsa, to amma wani zai so ya ji ina ne jihar Abubakar, amma da aka sa a cikin baka biyu, sai ya gamsar da mai karatu.
(b). Sai a watan Satumbar shekara ta 1927, aka samu wani basudane (dan kasar Sudan) da ya fitar da mutane daga duhun jahilci..
HAka-zalika Ana amfani da baka biyu, wajen sakaye wani batu da bai danganci rubutun da ake yi ba. Misali, ana rubutu cikin harshen Hausa, sai wata kalma ta shigo, ba ta Hausa ba, ko kuma an fadi ma’anarta da Hausa, amma kuma an fi saninta da Turanci, ko kuma dai ana so a santa cikin harshen Turanci, to sai a sanya ta cikin baka biyu. Misali,
Amina ta dafa miyar tumatir (stew) da safe. Ka ga wani idan ya ji an ce, an yi miyar tumatir, abin zai dan ba shi mamaki, amma kuma kasancewar an sa Kalmar stew, cikin baka-biyu, kuma dama an fi sanin miyar tumatir din da sunan stew, sai ya zamanto an fi fahimtar jimlar.
Ana amfani da baka biyu wajen sakaye takaitattun harrufa. Misali, Hadaddiyar Daular Larabawa (UAE), Babban Bankin Najeriya (CBN).
Yayin da ake amfani da baka biyu, wakafi, alamar tambaya ko aya duk za su iya biyowa baya.sai dai Kuma, ya danganci yaya jimlar, zancen ko maganar ta ginu. Misali:kamar;
(1). Amina ta dafa miyar tumatir (stew), da sanyin safiya. (wakafi)
(2). Bafarawa ya bar biliyoyin Nairori a baitul-malin jiharsa (Sakkwato). (aya)
(3). Kana ganin zai iya rabuwa da ita (motarsa) ? (alamar tambaya).
Bakin da ke biyo baya, bayan an yi baka biyu a rubutu ya dangancin da wane daga cikin ka’idojin rubutu aka yi amfani. Idan wakafi ne aka sankama bayan Bayan baka-biyun. to karamin baki ne zai biyo baya. Idan kuma aya ko alamar tambaya ce, sai babban baki ya biyo bayan baka biyun.

(6) KARAN-DORI (DASH) (-).
Ana amfani da karan-dori a rubutu, wajen rubuta tagwan kalmomi, misali,
(1). Ahmad yana ta safa-da-marwa a dakinsa.
(2). Shamsiyya ta tsaya kai-da-fata, domin ganin ta samu nasarar cin jarrabawarta.
(3). Hassan yana ta fadi-tashi don ganin ya ci zabe.
Akan Kuma yi amfani da karan-dori wajen hada kalma da kalma, misali, kamar ka ce kaka-tsara-kaka, tana-kasa-tana-dabo, sa-toka-sa-katsi. Idan bayan an yi amfani da karan-dori a karshen rubutu , aya ce take ke zuwa, idan kuma ba a karshen rubutu ya zo ba , wakafi ne ke zuwa. Misali:
(1). Siyasar kasar nan, tana-kasa-tana-dabo.
(2). Tana-kasa-tana-dabo, damben Shago da Namadi.
Wani lokaci ko da an yi amfani da karan-dori, babban baki na iya biyowa baya, misali, wajen rubuta suna mai dauke da Al: Al-Mustapha, Al-Amin da sauransu. Haka zalika, ana amfani da karan-dori wajen nuna zancen wani musamman ma wajen aikin jarida, misali: Kungiyarmu ta dukufa wajen kare hakkin dan Adam - Alhaji Umaru Ahmed. Wannan karan-dorin da ya zo shi ya nuna cewa zancen wani ne. Har ila yau, ana amfani da karan-dori wajen danganta wasu batutuwa, misali: shekara 50-60, ko daga 1990-1999, awa 20-30, tarihin dandalin a daidaita sahu 2004-2009, da sauransu.

(7). RUWA BIYU (COLON) (:).
Ana amfani da ruwa biyu idan za a lissafa ko zayyano wasu batutuwa yayin rubutu, kuma akasari idan an yi aya mai ruwa a rabutu, an fi yin sakin layi, misali:
Bashir Yahuza Malumfashi ya yi rubuce-rubuce da yawa, wanda suka kunshi littattafan hikayoyi da wakoki. Daga cikin littattafansa akwai:
(1) Kudin Jini.
(2) Zinatu Matar Gwamna.
(3) Sinadarin Rayuwa
(4) Bikin Kishi.
Ba wai ya zama dole duk lokacin da aka samu ruwa biyu a rubutu, ya zama sai an yi sakin layi ba, misali, Kadan daga cikin wakokin Aminuddeen Ladan Abubakar (ALA) su ne: ‘Bara A Kufa’ da ‘Sakarkari’ da Bubukuwa. Abin da nake so Mai karatu ya antayawa kwakwalwarsa a Nan shi ne, a duk lokacin da aka yi amfani da ruwa biyu a rubutu, to harafin da zai biyo baya bai zama lalle sai babban baki ba, misali,
Ga yadda ake hada maganin: da farko a samu nono marar tsami, sai a zuba garin magani, sannan a kada, sai kuma a sha.
Amma wasu masana ka’idojin rubutu sun ce, dole bayan an yi ruwa biyu a rubutu, sai babban baki ya biyo baya.

(8). WAKAFI MAI RUWA (SEMI-COLON) (;).
Ana amfani da wakafi mai ruwa wajen daidaita jimloli, zantuka ko maganganun da suka zo bi-da-bi, misali:
(1). Lokacin da aka shelanta ganin watan azumin Ramadana, wasu sun yarda; wasu shakulatin-bangaro suka yi da batun; wasu kuma sun tsaya a rigar-tsakani.
(2). Hotuna ne guda uku, na farko Bello ne; na biyu Kabiru; na uku kuma Fahad ne. Wani abu da ake so mutane su sani, shi ne, a wannan rukunin yayin da aka yi wakafi mai ruwa a rubutu, karamin baki ne yake biyo baya, ba kamar idan an yi aya ruwa biyu ba.

(9) ZARCEWA DODAR, (DOTS OR ELLIPSIS) (...).
Ana amfani da zarce a rubutu wajen sanar da mai karatu cewa akwai sauran wani abu da ba a karasa ba, wani lokaci akan yi zarce a rubutu domin abin da ake so a sanar da mai karatu ya shige shi sosai, kasancewar shi zai karasa zancen da kansa. Zarce yana farawa ne daga ayoyi (digo) uku zuwa sama. Misali:
(1) Rayuwar ‘yan Afirka a Turai, ba girin-girin ba………
(2) Idan kunne ya ji, gangar jiki………..
Sai dai idan har rubutu bai kare ba, bayan an yi amfani da zarce a rubutu, to babban baki ne zai biyo baya, misali:
(1). Rayuwar ‘yan Afirka a Turai ba girin-girin ba…… Amma idan ka je za ka gane irin kudar da ake dandanawa.

(10)ALAMOMIN ZANCEN WANI (QUOTATION MARK) (“ ” ko ‘ ’)
Ana amfani da alamomin zance don kebe ko nuna zance ko magana ta wani ne. Masana ka’idojin rubutu, sun amince a yi amfani da (“ ”) ko (‘ ’) yayin kebence ko nuna zancen wani. Ana kiran wannan alama ta farko (“ ko ‘ ) da sunan BUDE ZANCE, ta biyu kuma (” ko ’) ana kiran ta da sunan RUFE ZANCE. Misali:
Mamuda ya ce “Bello ya sayi na’urar kwamfyuta jiya.” ko
Mamuda ya ce ‘Bello ya sayi na’urar kwamfyuta jiya.’
Sai dai takaddama ta kaure tsakanin masana ka’idojin rubutu, wasu daga cikin su, sun ce, lallai ne a saka Aya a karshen magana, zance ko jimla, misali:
Hassan ya ce “Ibrahim ba shi da lafiya”.
Dalilinsu na fadin hakan shi ne, idan dai an yi aya a rubutu to komai ya kare, idan kuwa haka ne alamar zance za ta kasance kafin aya. Wasunsu kuma suka ce, a’a, idan har ba a sa Aya a rubutun ba, yaushe za a gane cewa zance ko, jimla ko maganar ta zo karshe, bare har a sa alamar zancen wani.
Ittifakin da aka yi shi ne, duk ka’idar da ka dauka ka yi amfani da ita an amince. Ana nufin idan ka dauki amfani da Aya bayan alamar zancen wani shi ke nan, imma kuma ka zabi ka yi amfani da sai ka sa Aya kafin alamar zancen wani duk dai Annan wai (makaho ya Yi dare a kasuwa.

(12). KARAN TSAYE KO SANDA JIRGE (OBLIQUE OR SLASH) (/).
Amfanin karan tsaye ko sanda jirge a rubutu shi ne, don a nuna kalmomi biyu ko fiye da haka, wa'yanda su ke da ma’ana iri daya, kuma duk wacce aka yi amfani da ita ta wadatar. Misali:
Ba da/bayar da
Domin/don
Sa da/sadar da.
Kana za a iya amfani da karan tsaye ko sanda jirge a jimla, zance ko magana irin misalan da za su biyo baya:
(1) Ka/ki amsa tambayoyi biyar kawai a wannan sashin.
(2) Ware jinsin ka/ki daga nan: Namiji/Mace.
(3) Wannan sashi an yi shi ne, don Yaro/Yarinya.

(13) DAFI (‘).
Ana amfani da wannan alama a rubutu wajen banbamce wa mai karatu bakake da kuma wasulla da kuma yadda za a karanta a rubutu. Misali:
Ko’ina maimakon koina
Ka’idoji maimakon kaidoji
Ummul’abai’sin maimakon Ummulabaisin.
Ka ga yin amfani da wannan alama ce ya sa ake iya gane yadda za a furta wadannan kalmomi yayin karatu.

Da wanan ne mu ka zo karshen wanan makalar.
na Kuma sadaukar da wanan darasin ne wa ni kaina da Kuma sauran ilahirin al'umar hausawa baki daya.

Wanda a wata fuskar hakan daidai ya ke da in ce na sadaukar da wanan kasidar wa Kai/ke

A Nan na ke Mai cewa sai mun sake jamewa a jadawali na gaba.